Chăm sóc trẻ bị tiêu chảy đúng cách đóng vai trò quan trọng hơn cả việc dùng thuốc. Khi bé được bù nước, ăn uống hợp lý và nghỉ ngơi đúng, tình trạng sẽ cải thiện nhanh, tránh được biến chứng như mất nước, suy dinh dưỡng hay nhiễm khuẩn đường ruột nặng.

1. Nguyên nhân khiến trẻ bị tiêu chảy

Trẻ nhỏ có hệ tiêu hóa non nớt nên rất dễ bị tiêu chảy khi gặp các yếu tố kích thích từ bên ngoài. Dưới đây là những nguyên nhân thường gặp nhất:

• Nhiễm virus hoặc vi khuẩn: Chiếm hơn 70% trường hợp, phổ biến nhất là Rotavirus, E. coli, Salmonella, Shigella.
• Ăn phải thực phẩm ôi thiu, nhiễm khuẩn hoặc sữa không đảm bảo vệ sinh.
• Dị ứng thực phẩm hoặc không dung nạp lactose (đường trong sữa).
• Dùng kháng sinh kéo dài: Làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột.
• Vệ sinh kém: Tay bẩn, bình sữa chưa tiệt trùng, đồ chơi dính khuẩn.

Trẻ dễ bị tiêu chảy do hệ tiêu hóa còn yếu và nhạy cảm với vi khuẩn từ môi trường.

2. Dấu hiệu nhận biết trẻ bị tiêu chảy cần theo dõi kỹ

Nhận biết sớm giúp cha mẹ xử lý đúng, tránh để trẻ mất nước nặng hoặc nhập viện muộn.

• Đi ngoài nhiều lần (≥3 lần/ngày), phân lỏng, có nước.
• Bé quấy khóc, mệt mỏi, biếng ăn.
• Có thể kèm nôn, sốt nhẹ hoặc đầy bụng.
• Dấu hiệu mất nước: môi khô, mắt trũng, da nhăn, ít nước tiểu, thóp lõm (ở trẻ nhỏ).

3. Cách chăm sóc trẻ bị tiêu chảy tại nhà đúng cách

Đa phần các trường hợp tiêu chảy nhẹ có thể chăm sóc tại nhà nếu được xử lý đúng. Dưới đây là các bước cơ bản và khoa học mà cha mẹ nên áp dụng.

3.1. Bù nước và điện giải – bước quan trọng nhất

Khi trẻ bị tiêu chảy, nước và muối bị mất nhanh chóng qua phân, khiến cơ thể bé rơi vào tình trạng mất nước nguy hiểm.

Cách bù nước:

• Dùng dung dịch ORESOL pha đúng tỷ lệ (1 gói/1 lít nước đun sôi để nguội).
• Cho bé uống từng ngụm nhỏ liên tục, nhất là sau mỗi lần đi ngoài.
• Nếu không có Oresol, có thể pha tạm: 1 lít nước + 8 thìa cà phê đường + 1 thìa cà phê muối.
• Trẻ bú mẹ nên tiếp tục bú thường xuyên để bù nước tự nhiên.

Bù nước và điện giải là yếu tố sống còn trong chăm sóc trẻ bị tiêu chảy.

3.2. Duy trì dinh dưỡng

Trong quá trình chăm sóc trẻ bị tiêu chảy, chế độ ăn đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Ăn uống đúng không chỉ giúp bé nhanh hết tiêu chảy mà còn phòng ngừa mất nước và suy dinh dưỡng sau bệnh.

Nguyên tắc ăn uống:

• Cho trẻ ăn ít một nhưng nhiều lần (5–6 bữa/ngày).
• Ưu tiên thực phẩm mềm, dễ tiêu: cháo cà rốt, khoai tây, thịt nạc bằm, súp gà, chuối chín.
• Hạn chế sữa tươi, đồ ngọt, nước có gas, đồ chiên rán.
• Tiếp tục bú mẹ vì sữa mẹ cung cấp kháng thể tự nhiên và dễ tiêu hóa.

Thực phẩm nên cho trẻ ăn khi bị tiêu chảy:

• Cháo, súp, cơm mềm: Dễ tiêu hóa, cung cấp năng lượng nhẹ nhàng cho ruột đang tổn thương. Nên nấu loãng với cà rốt, bí đỏ, khoai tây, thịt nạc bằm hoặc cá nạc. Cháo cà rốt đặc biệt tốt vì chứa pectin – giúp làm se ruột và giảm tiêu chảy.
• Trái cây chín mềm: Chuối chín, táo, đu đủ, lê hấp hoặc ép lấy nước đều giàu kali và chất xơ hòa tan, giúp phân đặc hơn. Chuối chín còn giúp bổ sung kali – khoáng chất mất đi trong quá trình đi ngoài.
• Thực phẩm chứa probiotic (lợi khuẩn): Sữa chua, phô mai tươi, hoặc men vi sinh giúp tái lập hệ vi sinh đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn.
• Thực phẩm giàu kẽm: Các loại thịt nạc, cá, trứng, đậu hũ. Kẽm giúp niêm mạc ruột hồi phục nhanh, rút ngắn thời gian tiêu chảy.
• Đồ uống: Oresol, nước cháo loãng, nước gạo rang, nước cà rốt luộc, nước lọc ấm. Uống từng ngụm nhỏ, đều đặn để tránh nôn.

Cháo cà rốt dễ tiêu hóa, phù hợp với trẻ bị tiêu chảy.

Thực phẩm nên tránh khi chăm sóc trẻ bị tiêu chảy:

• Sữa tươi và đồ ngọt: Dễ gây lên men, sinh hơi, khiến tiêu chảy kéo dài do hệ tiêu hóa lúc này không hấp thu được lactose.
• Đồ chiên rán, cay nóng, nhiều dầu mỡ: Làm tăng gánh nặng cho ruột, khiến tiêu hóa chậm, dễ kích ứng niêm mạc.
• Thực phẩm sống hoặc chưa chín kỹ: Gỏi, rau sống, hải sản tươi sống chứa nhiều vi khuẩn, dễ gây nhiễm khuẩn đường ruột nặng hơn.
• Nước ngọt có gas, cà phê, trà đặc: Làm mất nước nhanh, gây kích thích nhu động ruột và khiến bé mệt mỏi.
• Các loại rau nhiều xơ cứng: Măng, bắp, giá sống… khiến ruột khó tiêu, làm đau bụng nhiều hơn.

3.3. Bổ sung men vi sinh và kẽm – phục hồi hệ vi sinh đường ruột

Khi bị tiêu chảy, hệ lợi khuẩn trong ruột của bé bị mất cân bằng. Việc bổ sung men vi sinh (probiotic) và chất xơ hòa tan (prebiotic) giúp phục hồi nhanh hệ vi sinh đường ruột.

Cách dùng:

• Chọn men vi sinh chứa Bacillus clausii, Lactobacillus acidophilus, Saccharomyces boulardii.
• Dùng sau bữa ăn 30 phút, 1–2 lần/ngày.
• Bổ sung kẽm (theo hướng dẫn bác sĩ) giúp niêm mạc ruột phục hồi nhanh hơn, giảm nguy cơ tái phát.

Men vi sinh giúp phục hồi hệ vi sinh đường ruột và tăng sức đề kháng tiêu hóa cho bé.

3.4. Giữ vệ sinh sạch sẽ – ngăn lây lan và nhiễm khuẩn chéo

Tiêu chảy dễ lây qua tay, đồ dùng hoặc thức ăn. Do đó, vệ sinh cá nhân và môi trường sống rất quan trọng.

Cha mẹ cần lưu ý:

• Rửa tay bằng xà phòng trước khi chế biến thức ăn và sau khi thay tã cho bé.
• Dụng cụ ăn uống, bình sữa phải được tiệt trùng bằng nước sôi hoặc máy hấp.
• Không để thức ăn thừa qua đêm hoặc hâm đi hâm lại nhiều lần.
• Giữ cho vùng mông của bé khô ráo, thay tã ngay sau khi bé đi ngoài.

Vệ sinh tay sạch sẽ là cách đơn giản nhất để ngăn trẻ tái nhiễm khuẩn đường ruột.

3.5. Giữ ấm cơ thể và cho trẻ nghỉ ngơi đầy đủ

Lạnh bụng hoặc mệt mỏi có thể khiến ruột co bóp nhiều hơn, làm tiêu chảy nặng thêm.

• Giữ ấm bụng, bàn tay, bàn chân cho bé, đặc biệt khi ngủ.
• Hạn chế nằm máy lạnh, tắm nước quá lạnh.
• Cho bé nghỉ ngơi nhiều, ngủ đủ giấc để cơ thể nhanh phục hồi.

Giữ ấm và nghỉ ngơi giúp cơ thể bé phục hồi nhanh hơn sau tiêu chảy.

4. Khi nào cần đưa trẻ đi khám bác sĩ ngay

Mặc dù phần lớn trường hợp tiêu chảy ở trẻ có thể điều trị tại nhà, nhưng nếu có các dấu hiệu dưới đây, cha mẹ cần đưa bé đến bệnh viện sớm:

• Bé đi ngoài liên tục >10 lần/ngày hoặc phân có máu.
• Bé nôn nhiều, không ăn uống được.
• Có dấu hiệu mất nước nặng: môi khô, tiểu ít, thóp lõm, da nhăn, mắt trũng.
• Sốt cao > 38,5°C, bụng chướng, đau dữ dội.
• Trẻ dưới 6 tháng tuổi hoặc đang mắc bệnh nền.

5. Cách phòng ngừa tiêu chảy cho trẻ

Phòng bệnh luôn dễ hơn chữa bệnh. Cha mẹ nên giúp bé hình thành thói quen tốt để giảm nguy cơ tái phát tiêu chảy:

• Rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh.
• Cho bé ăn chín, uống sôi, không ăn thực phẩm đường phố.
• Tiêm phòng đầy đủ, đặc biệt là vaccine Rotavirus – nguyên nhân hàng đầu gây tiêu chảy cấp ở trẻ em.
• Bổ sung men vi sinh định kỳ để cân bằng hệ vi sinh đường ruột.
• Dạy bé không ngậm tay, đồ chơi hoặc thức ăn rơi xuống đất.

Việc chăm sóc trẻ bị tiêu chảy đòi hỏi sự kiên nhẫn và hiểu biết của cha mẹ. Hãy tập trung vào bù nước, duy trì dinh dưỡng, bổ sung men vi sinh, giữ vệ sinh sạch sẽ, theo dõi sát dấu hiệu mất nước. Khi được chăm sóc đúng, đa số trẻ sẽ hồi phục sau 2–3 ngày, ăn ngon miệng và đi phân bình thường trở lại.