Trẻ ăn không tiêu là tình trạng phổ biến ở nhiều độ tuổi, từ sơ sinh đến mầm non và tiểu học. Nhiều cha mẹ thấy bé ăn xong nhưng bụng chướng, ợ hơi, đầy bụng, đi ngoài phân sống, nôn trớ… mà không rõ nguyên nhân. Vậy ăn không tiêu là bệnh gì, có nguy hiểm không và cách xử lý thế nào? Cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

1. Ăn không tiêu là gì? Dấu hiệu nhận biết ở trẻ nhỏ

Ăn không tiêu ở trẻ là tình trạng thức ăn không được tiêu hóa trọn vẹn trong dạ dày và ruột non, dẫn đến các biểu hiện khó chịu như:

Đầy bụng, chướng hơi: Bé có bụng to cứng, sờ vào thấy căng, bé thường quấy khóc sau ăn.

Ợ hơi, nôn trớ sau khi ăn: Dấu hiệu thức ăn ứ đọng trong dạ dày.

Đi ngoài phân sống, có mùi chua, nhầy nhớt: Chứng tỏ men tiêu hóa trong ruột không hoạt động hiệu quả.

Biếng ăn, chán ăn: Bé từ chối ăn hoặc ăn ít hơn bình thường do khó chịu bụng.

Bé ngủ không ngon giấc, hay tỉnh giấc về đêm: Hệ tiêu hóa hoạt động kém khiến bé khó chịu.

Trẻ ăn không tiêu là tình trạng phổ biến ở nhiều độ tuổi.

2. Ăn không tiêu là bệnh gì? Những nguyên nhân phổ biến ở trẻ nhỏ

Nhiều cha mẹ thắc mắc: trẻ ăn không tiêu là bệnh gì? Tuy nhiên theo các chuyên gia, đây không phải là một bệnh cụ thể mà là một triệu chứng phổ biến phản ánh các vấn đề trong hệ tiêu hóa của trẻ. Dưới đây là những nguyên nhân chính gây ra tình trạng này ở trẻ nhỏ:

2.1. Hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện

Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, hệ tiêu hóa vẫn đang trong giai đoạn phát triển. Các enzyme tiêu hóa quan trọng như lipase (tiêu hóa chất béo), amylase (tiêu hóa tinh bột), và protease (tiêu hóa protein) chưa hoạt động hiệu quả. Điều này khiến trẻ khó tiêu hóa các loại thức ăn phức tạp như đạm động vật, chất béo hoặc tinh bột, dẫn đến tình trạng thức ăn bị ứ đọng và gây đầy hơi, khó chịu.

Hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện là nguyên nhân khiến nhiều trẻ ăn không tiêu.

2.2. Chế độ ăn không phù hợp độ tuổi

Chế độ ăn sai lầm là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra tình trạng ăn không tiêu là bệnh gì ở trẻ nhỏ.

• Ăn dặm sớm hoặc không đúng cách: Việc cho trẻ ăn dặm trước 6 tháng tuổi hoặc dùng quá nhiều tinh bột, đạm khó tiêu khi mới bắt đầu ăn dặm sẽ khiến dạ dày non nớt của trẻ bị quá tải.
• Kết hợp thực phẩm không đúng: Cho trẻ ăn các loại thực phẩm khó tiêu cùng lúc, ví dụ như thịt, trứng, sữa trong cùng một bữa, có thể làm tăng gánh nặng cho hệ tiêu hóa.
• Sử dụng thực phẩm chế biến sẵn: Đồ ăn nhanh, đồ chiên rán, đồ hộp chứa nhiều chất béo, gia vị và chất bảo quản, gây khó tiêu và ảnh hưởng đến sức khỏe đường ruột của trẻ.

2.3. Thiếu men tiêu hóa hoặc men vi sinh

Trẻ thường xuyên ăn không tiêu là bệnh gì? Đây có thể là dấu hiệu của sự mất cân bằng giữa lợi khuẩn và hại khuẩn trong đường ruột hoặc do thiếu men tiêu hóa.

• Thiếu enzyme tiêu hóa: Tình trạng này có thể xảy ra khi trẻ bị rối loạn tiêu hóa kéo dài. Lượng enzyme sản xuất không đủ để phân giải thức ăn, dẫn đến hiện tượng đi ngoài phân sống, tiêu chảy và đầy bụng.
• Sử dụng kháng sinh dài ngày: Kháng sinh không chỉ diệt vi khuẩn gây bệnh mà còn tiêu diệt cả lợi khuẩn đường ruột, làm mất cân bằng hệ vi sinh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình tiêu hóa và hấp thu dinh dưỡng.

2.4. Bé bị nhiễm lạnh, cảm cúm

Khi trẻ bị nhiễm lạnh, cảm cúm hoặc các bệnh về đường hô hấp, cơ thể sẽ giảm tiết dịch tiêu hóa. Điều này làm giảm khả năng co bóp của dạ dày, khiến thức ăn di chuyển chậm hơn, dễ gây ra tình trạng chậm tiêu và đầy hơi.

Trẻ bị nhiễm lạnh làm giảm khả năng co bóp của dạ dày gây khó tiêu.

2.5. Tác dụng phụ của thuốc

Khi lo lắng bé ăn không tiêu là bệnh gì, một nguyên nhân phổ biến ba mẹ cần chú ý là tác dụng phụ từ một số loại thuốc. Các loại thuốc như kháng sinh, thuốc hạ sốt hoặc các thuốc bổ sung sắt, canxi có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến hệ vi sinh đường ruột của trẻ. Tác dụng phụ này có thể gây ra các triệu chứng như đi ngoài phân sống, chướng bụng và khó tiêu sau ăn, làm tăng thêm mối lo ngại về việc ăn không tiêu là bệnh gì cho bố mẹ.

3. Ăn không tiêu có nguy hiểm không? Khi nào cần đi khám?

Thông thường, tình trạng ăn không tiêu ở trẻ chỉ là triệu chứng tạm thời do chế độ ăn hoặc thói quen sinh hoạt chưa hợp lý. Nếu được điều chỉnh kịp thời, các triệu chứng này sẽ nhanh chóng biến mất. Tuy nhiên, nếu kéo dài, nó có thể gây ra những hậu quả như:

• Suy dinh dưỡng: Thức ăn không được tiêu hóa và hấp thụ đầy đủ, dẫn đến thiếu hụt dưỡng chất cần thiết cho sự phát triển của trẻ.
• Sụt cân hoặc chậm tăng cân: Thiếu hụt dinh dưỡng kéo dài sẽ ảnh hưởng đến cân nặng của trẻ, khiến bé không tăng cân hoặc sụt cân.
• Hệ miễn dịch suy giảm: Đường ruột khỏe mạnh đóng vai trò quan trọng trong hệ miễn dịch. Khi tiêu hóa kém, sức đề kháng của trẻ cũng sẽ bị ảnh hưởng, khiến bé dễ mắc các bệnh vặt hơn.
• Tâm lý quấy khóc: Cảm giác khó chịu, đầy bụng, buồn nôn khiến trẻ biếng ăn, quấy khóc, ảnh hưởng đến giấc ngủ và tâm trạng.

Khi nào cần đưa trẻ đi khám?

Bạn nên đưa trẻ đi khám ngay lập tức nếu tình trạng ăn không tiêu đi kèm với các dấu hiệu nguy hiểm sau:

• Sốt cao: Đặc biệt nếu kèm theo tiêu chảy hoặc nôn trớ, đây có thể là dấu hiệu của nhiễm khuẩn đường ruột.
• Nôn mửa liên tục: Nôn trớ nhiều lần, không thể giữ thức ăn, có thể là dấu hiệu của tắc ruột hoặc các bệnh lý tiêu hóa khác.
• Tiêu chảy nặng: Phân lỏng nhiều lần, có máu, nhầy, bọt hoặc mùi hôi bất thường.
• Bụng trướng, cứng: Bụng của trẻ căng cứng, chạm vào bé khóc to, đây có thể là dấu hiệu của tắc ruột, xoắn ruột.
• Phân bất thường: Phân có màu trắng bạc, đen hoặc có máu tươi.
• Trẻ mệt lả, lừ đừ: Bé không còn chơi đùa, lờ đờ, mất nước nghiêm trọng.

Đưa trẻ đi khám ngay lập tức nếu tình trạng ăn không tiêu trở nên nghiêm trọng.

Nếu trẻ chỉ bị ăn không tiêu nhẹ, bạn có thể áp dụng các biện pháp tại nhà như thay đổi chế độ ăn, massage bụng. Tuy nhiên, nếu triệu chứng kéo dài hoặc trở nặng, tốt nhất bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để có chẩn đoán và điều trị chính xác.

4. Cách xử lý khi trẻ ăn không tiêu – Cha mẹ nên làm gì?

Nếu đã giải đáp được nguyên nhân trẻ ăn không tiêu là bệnh gì, cha mẹ có thể áp dụng các biện pháp sau để giúp bé cảm thấy thoải mái hơn và hỗ trợ hệ tiêu hóa của bé.

4.1. Điều chỉnh chế độ ăn phù hợp

• Cho bé ăn thức ăn mềm, dễ tiêu như cháo, súp, khoai lang nghiền, chuối chín
• Tránh kết hợp quá nhiều đạm trong cùng một bữa (chỉ nên 1 loại đạm mỗi bữa)
• Hạn chế dầu mỡ, gia vị, thực phẩm đóng hộp
• Không ép bé ăn quá no – chia nhỏ bữa trong ngày
• Nếu bé đang chuyển từ sữa sang ăn dặm, hãy bắt đầu bằng các loại bột rau củ hoặc ngũ cốc nguyên cám nấu loãng.

4.2. Bổ sung men vi sinh

Men vi sinh chứa các chủng lợi khuẩn như Lactobacillus, Bifidobacterium, Saccharomyces boulardii… giúp tăng cường tiêu hóa, hấp thu và giảm triệu chứng đầy bụng, phân sống. Các loại men vi sinh chứa chủng Bacillus clausii cũng là lựa chọn tốt bởi chúng ở dạng bào tử bền nhiệt, bền acid, sống được đến ruột, an toàn cho trẻ sơ sinh.

4.3. Massage bụng cho bé

Dùng lòng bàn tay xoa nhẹ nhàng quanh rốn của bé theo chiều kim đồng hồ. Động tác này kích thích nhu động ruột, giúp đẩy hơi ra ngoài và làm giảm cảm giác đầy bụng. Có thể dùng dầu gió dành riêng cho trẻ để tăng hiệu quả làm ấm bụng.

Massage quanh rốn giúp đẩy hơi ra ngoài và làm giảm cảm giác đầy bụng. 

5. Phòng ngừa tình trạng ăn không tiêu ở trẻ nhỏ

Để hạn chế tình trạng trẻ ăn không tiêu, cha mẹ nên:

• Duy trì chế độ ăn cân bằng: đủ chất xơ, vitamin, lợi khuẩn
• Cho bé vận động nhẹ sau bữa ăn (đi lại, chơi nhẹ nhàng)
• Hạn chế kháng sinh không cần thiết
• Theo dõi phân và biểu hiện của bé mỗi ngày để điều chỉnh sớm
• Duy trì việc uống men vi sinh theo đợt nếu bé hay gặp vấn đề tiêu hóa

Hi vọng bài viết trên đây đã giúp cha mẹ giải đáp trẻ ăn không tiêu là bệnh gì. Tình trạng này không phải là một bệnh lý cụ thể mà là dấu hiệu cho thấy hệ tiêu hóa của trẻ đang gặp vấn đề. Điều này có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, từ chế độ ăn uống không phù hợp đến các bệnh lý tiêu hóa tiềm ẩn.