Chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng cần được xây dựng khoa học, đảm bảo đủ năng lượng, đạm, vitamin và khoáng chất để phục hồi thể trạng, kích thích ăn ngon và hỗ trợ tăng cân bền vững. Việc cho trẻ ăn đúng cách sẽ giúp bé dần lấy lại cân nặng, tăng chiều cao và phát triển trí não toàn diện.

1. Trẻ suy dinh dưỡng là gì? Nhận biết qua những dấu hiệu nào

Suy dinh dưỡng là tình trạng cơ thể không nhận đủ năng lượng và dưỡng chất cần thiết, dẫn đến chậm tăng cân, thấp còi hoặc gầy yếu so với chuẩn phát triển.

Dấu hiệu nhận biết trẻ suy dinh dưỡng:

• Cân nặng hoặc chiều cao thấp hơn chuẩn WHO cùng độ tuổi.
• Da xanh, tóc thưa, khô, dễ rụng.
• Ăn ít, biếng ăn, thường xuyên mệt mỏi.
• Hay mắc bệnh nhiễm trùng (viêm phổi, tiêu chảy, viêm da…).
• Trẻ chậm phát triển vận động hoặc ngôn ngữ.

Suy dinh dưỡng khiến trẻ thấp còi, chậm lớn và dễ mắc bệnh hơn bình thường.

2. Nguyên nhân khiến trẻ bị suy dinh dưỡng

Việc hiểu rõ nguyên nhân giúp cha mẹ điều chỉnh chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng hiệu quả và lâu dài.

• Chế độ ăn thiếu năng lượng: Không đủ bữa, khẩu phần nghèo dinh dưỡng.
• Trẻ biếng ăn kéo dài: Do tâm lý, ép ăn, hoặc rối loạn tiêu hóa.
• Bệnh lý mạn tính: Tiêu chảy, viêm đường hô hấp, nhiễm giun, dị ứng thức ăn.
• Chăm sóc sai cách: Cai sữa sớm, cho ăn dặm không đúng độ tuổi.
• Thiếu vi chất dinh dưỡng: Đặc biệt là sắt, kẽm, canxi, vitamin A, D.

Biếng ăn và khẩu phần thiếu chất là nguyên nhân hàng đầu khiến trẻ suy dinh dưỡng.

3. Nguyên tắc chung trong xây dựng chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng

Một chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng đúng khoa học cần đảm bảo đủ lượng, đúng chất, đúng thời điểm. Mục tiêu là cung cấp năng lượng cao hơn bình thường nhưng vẫn đảm bảo dạ dày non nớt của trẻ có thể tiêu hóa được.

Nguyên tắc 1: Năng lượng cao hơn trẻ bình thường

Trẻ suy dinh dưỡng cần nhiều năng lượng hơn để phục hồi và tăng cân, do đó khẩu phần nên đạt 120–150 kcal/kg/ngày (cao hơn khoảng 20–30% so với trẻ khỏe mạnh).

• Thay vì cho trẻ ăn nhiều hơn về lượng (rất khó nếu bé biếng ăn), hãy tăng “đậm độ năng lượng” của món ăn bằng cách:

• Thêm 1–2 thìa dầu ăn, bơ, phô mai hoặc sữa bột vào cháo, bột, cơm.
• Nấu cháo bằng nước hầm xương, nước luộc thịt thay vì nước lọc.
• Dùng trứng, cá, thịt nạc, đậu hũ, tôm làm nguồn đạm chính vì dễ tiêu và giàu dưỡng chất.

• Mỗi bữa ăn cần đạt nhiều năng lượng trong thể tích nhỏ, giúp bé ăn ít nhưng vẫn đủ chất.

Nguyên tắc 2: Đa dạng thực phẩm, đủ 4 nhóm chất

Một chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng cần đa dạng, phối hợp hài hòa 4 nhóm chất thiết yếu mỗi ngày:

• Nhóm bột đường (glucid): Gạo, khoai, mì, yến mạch giúp cung cấp năng lượng nền.
• Nhóm chất đạm (protein): Thịt gà, cá hồi, tôm, trứng, sữa, đậu… giúp tái tạo cơ, tăng cân nạc.
• Nhóm chất béo (lipid): Dầu ô liu, dầu cá, bơ, phô mai giúp tăng năng lượng, hỗ trợ hấp thu vitamin A, D, E, K.
• Nhóm vitamin và khoáng chất: Rau, củ, trái cây tươi (cà rốt, bí đỏ, cam, chuối, đu đủ) giúp tăng đề kháng, phòng táo bón.

Bữa ăn đủ 4 nhóm chất giúp đảm bảo năng lượng và hỗ trợ tăng cân bền vững cho trẻ.

Nguyên tắc 3: Ăn thành nhiều bữa nhỏ

Do hệ tiêu hóa của trẻ suy dinh dưỡng yếu, nên chia thành 5–6 bữa/ngày (3 bữa chính + 2–3 bữa phụ).

• Mỗi bữa chỉ nên ăn lượng vừa phải nhưng giàu năng lượng.
• Bữa phụ có thể là: sữa chua, sinh tố bơ, bánh flan, trái cây nghiền hoặc sữa tăng cân.
• Cho trẻ ăn chậm rãi, không vừa ăn vừa chơi để cơ thể hấp thu trọn vẹn.
• Với trẻ biếng ăn, có thể chia bữa chính thành 2 phần nhỏ cách nhau 1–2 giờ.

Nguyên tắc 4: Kết hợp men vi sinh & vi chất

Đường ruột khỏe là nền tảng để trẻ hấp thu tốt và tăng cân bền vững. Vì vậy, trong chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng, cần bổ sung:

• Men vi sinh (probiotic): Giúp cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột, giảm đầy bụng, hấp thu tốt hơn. Nên chọn loại có chứa Bacillus clausii, Saccharomyces boulardii hoặc Lactobacillus acidophilus.
• Chất xơ hòa tan (prebiotic): Có trong sữa chua, rau củ, yến mạch – nuôi lợi khuẩn, giúp bé tiêu hóa tốt hơn.
• Vi chất dinh dưỡng: Kẽm, sắt, vitamin D, canxi, vitamin A giúp phát triển xương, cơ và miễn dịch.

4. Gợi ý chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng theo từng độ tuổi

Chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng cần được điều chỉnh theo từng giai đoạn phát triển, vì nhu cầu năng lượng, khả năng tiêu hóa và mức độ hấp thu của trẻ thay đổi đáng kể theo tuổi. Dưới đây là hướng dẫn cụ thể cho từng nhóm tuổi giúp cha mẹ dễ áp dụng tại nhà.

4.1. Trẻ dưới 1 tuổi

Trong 12 tháng đầu đời, hệ tiêu hóa của trẻ còn non nớt, do đó nguồn dinh dưỡng chính vẫn là sữa mẹ hoặc sữa công thức. Đây là giai đoạn quan trọng để đặt nền tảng miễn dịch và phát triển trí não.

Từ 0–6 tháng: Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn. Sữa mẹ cung cấp đủ năng lượng, đạm, vitamin, khoáng chất và kháng thể tự nhiên chống nhiễm khuẩn.

Từ 6–12 tháng: Khi trẻ bắt đầu ăn dặm, nên tăng dần độ đặc và năng lượng:

• Bắt đầu với bột gạo loãng, sau đó là cháo mịn, kết hợp thịt, cá, trứng.
• Thêm 1–2 thìa dầu ăn hoặc phô mai vào mỗi bát cháo để tăng năng lượng hấp thu.
• Tăng dần lượng ăn từ 1 bữa/ngày → 3 bữa/ngày khi trẻ gần 1 tuổi.
• Ưu tiên thực phẩm giàu sắt: thịt bò, gan gà, lòng đỏ trứng, rau ngót nghiền.

Bổ sung dầu ăn và phô mai giúp tăng đậm độ năng lượng trong khẩu phần dặm.

4.2. Trẻ từ 1–3 tuổi

Đây là thời điểm chuyển tiếp từ sữa sang ăn đa dạng, nhưng cũng là giai đoạn dễ suy dinh dưỡng nếu ăn không đủ hoặc biếng ăn kéo dài. Vì vậy, chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng 1–3 tuổi cần cân đối giữa năng lượng, đạm, chất béo và vitamin.

Nguyên tắc xây dựng khẩu phần:

• 3 bữa chính + 2–3 bữa phụ mỗi ngày.
• Thức ăn đa dạng, nấu mềm: cháo, cơm nát, mì trứng, súp.
• Bổ sung đạm động vật: thịt, cá, tôm, trứng.
• Thêm rau xanh, củ quả để tránh táo bón.
• Cho uống thêm sữa tăng năng lượng (200–400ml/ngày).

4.3. Trẻ từ 3–6 tuổi

Ở tuổi này, trẻ bắt đầu hoạt động nhiều, cần nhiều năng lượng hơn để học tập và vui chơi. Chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng 3–6 tuổi nên hướng đến việc phục hồi thể trạng và phát triển chiều cao.

Hướng dẫn chi tiết:

• Cho trẻ ăn đa dạng, tập thói quen tự xúc ăn.
• Tăng dần khẩu phần để đáp ứng nhu cầu năng lượng.
• Duy trì 3 bữa chính + 2 bữa phụ.
• Bổ sung sữa chua, phô mai, trứng luộc hoặc sinh tố trái cây.
• Hạn chế đồ ngọt, bánh kẹo, nước ngọt có gas vì làm giảm cảm giác ngon miệng.

Thực phẩm lên men giúp tăng lợi khuẩn, hỗ trợ tiêu hóa và hấp thu tốt hơn.

5. Gợi ý thực đơn trong ngày cho trẻ suy dinh dưỡng

6. Lưu ý quan trọng khi xây dựng chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng

Những lưu ý dưới đây sẽ giúp quá trình phục hồi của bé diễn ra thuận lợi và hiệu quả hơn.

• Không ép trẻ ăn: Gây tâm lý sợ hãi, biếng ăn kéo dài.
• Không kiêng khem quá mức: Trừ khi có chỉ định bác sĩ (dị ứng, không dung nạp).
• Theo dõi cân nặng hàng tháng: Nếu không tăng sau 2–3 tháng, cần tái khám dinh dưỡng.
• Tẩy giun định kỳ 6 tháng/lần để tăng hấp thu.
• Tăng cường vận động nhẹ: Giúp tiêu hóa tốt và tăng cảm giác thèm ăn.
• Duy trì giấc ngủ đầy đủ (10–12 tiếng/ngày): Giúp tiết hormone tăng trưởng tự nhiên.

Theo dõi cân nặng và chiều cao giúp đánh giá hiệu quả của chế độ ăn phục hồi.

7. Khi nào cần đưa trẻ suy dinh dưỡng đến bác sĩ dinh dưỡng

Không phải trường hợp nào cũng có thể cải thiện tại nhà. Một số trẻ cần được bác sĩ dinh dưỡng đánh giá chuyên sâu để phát hiện nguyên nhân bệnh lý tiềm ẩn và xây dựng phác đồ phục hồi cá thể hóa.

• Trẻ không tăng cân sau 3 tháng áp dụng chế độ ăn đầy đủ.
• Có dấu hiệu tiêu hóa kém, rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy kéo dài.
• Cơ thể sút cân nhanh, da xanh, tóc rụng nhiều.
• Có biểu hiện biếng ăn nặng, nôn trớ, không hấp thu.

Một chế độ ăn cho trẻ suy dinh dưỡng khoa học không chỉ là “cho ăn nhiều”, mà là cho ăn đúng – đủ – cân bằng. Cha mẹ cần chú trọng tăng năng lượng trong khẩu phần, bổ sung đạm, chất béo lành mạnh, vitamin và khoáng chất. Kết hợp men vi sinh, giấc ngủ đủ và vận động nhẹ giúp cơ thể bé hấp thu tốt, tăng cân tự nhiên, bắt kịp đà phát triển.